Columns, artikelen & foto's

Rotterdam in de ban van de tango
Door Dick van der Lugt
ROTTERDAM – Van pathos smeltende stemmen, temende violen, knauwende bandoneons, plagerige danspassen en aan de vleugel, bescheiden als altijd en wars van uiterlijk vertoon: Osvaldo Pugliese. Gisteravond trad de maestro del tango met zijn 10-mans Orquesta Tipica, twee zangers en een danspaar op in een uitverkocht Nighttown. Buenos Aires, de bakermat van de Argentijnse tango, lag even in Rotterdam en Rotterdam was even in de ban van de tango, door de dichter zo fraai bezongen als ‘het klachtenboek van de achterbuurt’ of ‘een droevige gedachte, waarop men kan dansen’.
Het Rotterdamse concert was het vierde in een tiendaagse toernee, die het orkest deze maand door Nederland en België maakt. De Rotterdamse tangueros kregen een programma voorgeschoteld met oude bekende nummers en vijf nieuwe, waaronder een, dat een jaar geleden door de 84-jarige meester werd gecomponeerd. Kenners waren onder de indruk van het elan, waarmee het orkest speelde. ’Beter dan vorig jaar’, oordeelde Carel Kraayenhof. Hij schreef dit toe aan veranderingen in de bezetting en Pugliese’s stemming. ’Hij voelt zich hier erg op zijn gemak. Vorig jaar zei hij al, dat hij terug wilde komen’, aldus Nederlands bekendste bandoneonist, die bij de eerste toegift, La Yumba (het nummer waarmee Pugliese beroemd werd), mocht aanschuiven.
Het concert in Nighttown was georganiseerd door het Rotterdamse  tangocentrum Cuartito Azul i.s.m. Nighttown. Dit centrum organiseert enkele malen per jaar tangoconcerten in Thelonious aan de Lijnbaan. Vanwege de grote belangstelling werd deze maal uitgeweken naar Nighttown. Alhoewel de volumeknop op discodoof stond en het orkest in zuurstokkleuren werd gedompeld, was dit vreemdgaan geen beletsel voor de groeiende groep van tangoliefhebbers uit Rotterdam en buurgemeenten aan de Nieuwe Maas om zich te laten onderdompelen in de tango van de Rio de la Plata. Wanneer komt er nu eens na de Rotterdamse Shuffle en de eigen munt een Rotterdamse tango?

Nederlands tangosextet viert triomfen in Argentinië

‘Het is echt waar: overal is tango’

Door Dick van der Lugt

Ansichtkaartje uit Buenos Aires: ‘Querido Dick, … overtreft in zowat alles onze stoutste dromen. Of het nu gaat over de vriendelijkheid van de bevolking, de drukte van het verkeer, het prijsniveau van de meest normale levensmiddelen of de basale aanwezigheid van de tango. Het is echt waar: overal is tango. In cafés, in de taxi, op tv, op de radio, in de bus. Het is een El Dorado. Het sextet heeft onvoorstelbaar groot succes gehad in de teatros en op tv. Maar daarover bij thuiskomst meer. Veel groetjes, Leo en Monica.’
Teruggekeerd in Rotterdam schertst Leo Vervelde, die inmiddels een stevige verkoudheid te pakken heeft: ‘Het zal nooit meer zo worden als het geweest is.’ En zijn vriendin Monica de Koning zegt quasi-serieus: ‘We gaan nu rekenen in voor en na Argentinië.’
Zeven weken waren Leo en Monica voor het eerst in hun leven in de bakermat van de tango: drie weken voor een tournee van het Nederlandse tangosextet Canyengue, waarin Leo bandoneon speelt, de rest van de tijd voor vakantie. Ze maakten een mislukte staatsgreep mee door carapintadas (geverfde gezichten, wegens het roet waarmee de militairen hun gezichten camoufleren), de vrijlating van drie oud-juntageneraals en op de terugweg zeulden ze vijf, in Argentinië gekochte bandoneons mee voor collega-muzikanten, stapels bladmuziek, partituren, cassettebandjes en langspeelplaten.
Hoogtepunt van de tournee was een optreden in het tot in Chili en Uruguay bekeken televisieprogramma La Noche de Domingo, gepresenteerd door Gerardo Sofovich, zeg maar: de Willem Duys van Argentinië. De populaire presentator interviewde Osvaldo Pugliese en zijn echtgenote Lydia, die zonder te blikken of te verblozen aan de zeker dertig miljoen kijkers vertelde, dat het sextet in zijn begintijd wel 16 uur per dag repeteerde. Groot applaus van het publiek in de studio. ‘Hoe komt ze daar nu bij’, vraagt Monica zich af, wanneer ze het  videobandje van de uitzending afdraait. Leo: ‘Geen flauw idee.’
Omdat het Puglieses verjaardag is (hij wordt 85) vraagt de interviewer aan Lydia: ‘Wat heeft U hem cadeau gegeven?’ Lydia: ‘De groep uit Holland heeft voor hem gespeeld. Deze Hollanders weten vaak meer van de tango dan veel Argentijnen.’ Ze doelt daarmee op een optreden de avond tevoren in de Casa del Tango, een tangocentrum dat door Pugliese in het leven is geroepen. De ‘maestro del tango’ zelf noemt de groep ‘fantastico’ en benadrukt: ‘Het zijn heel serieuze en professionele muzikanten.’ En dan speelt Sexteto Canyengue. En schrijft geschiedenis in het meer dan honderd jaar oude tangoboek, want de Hollanders zijn het eerste Europese tangogezelschap, dat in Argentinië optreedt.
Cuartito Azul
Voor Leo Vervelde begon het allemaal in 1986. Na een studie accordeon aan het Rotterdams conservatorium maakte hij in dat jaar van de bandoneon (een soort trekharmonica, die in tegenstelling tot het accordeon geen akkoordknoppen heeft, maar alleen enkeltoonsknoppen) zijn hoofdinstrument. Voorjaar 1989 werd het sextet opgericht met als eerste bandoneonist Carel Kraayenhof, oprichter van het kwartet Tango Cuatro, dat gelijktijdig in Argentinië op tournee ging. Carel trad al eerder in Argentinië op en speelde onder meer op uitnodiging van Astor Piazzolla in diens Broadway-productie Tango Apasionado. In datzelfde jaar, 1989, richtten Leo, Monica en enkele Rotterdams tango-liefhebbers Cuartito Azul op: een tangocentrum, waarin danslessen en concerten worden gegeven. (Ook enkele van deze Rotterdamse en cursisten uit de rest van het land en België reisden vorige maand naar Argentinië af.)
Cuartito Azul (de naam van een danssalon in Buenos Aires en een tango, letterlijk: Blauw Kamertje) leidt een nogal zwervend bestaan. Het tangocentrum begon in een leegstaande tapijtwinkel aan de Rochussenstraat, verhuisde een jaar later naar Thelonious aan de Lijnbaan, organiseerde september vorig jaar een concert in Nighttown en gaat met ingang van 8 maart naar Tejatro Popular, eveneens aan de Westkruiskade. Vooral het concert in Nighttown door Pugliese en zijn 10-mans Orquesta Tipica bewees, dat de Argentijnse tango in ons land niet langer het exclusieve domein is van een handjevol dweperige tangueros, maar een groter publiek weet te boeien.
Pianist, orkestleider en componist Osvaldo Pugliese is, hoe kan het ook anders, het grote voorbeeld van Leo’s Sexteto Canyengue. Muzikale trefwoorden zijn: melancholiek en stuwend, maar ook nuchter, gematigd en wars van overdrijving, net als de muziek van Pugliese, die een van de belangrijkste harmonische en ritmische vernieuwers van de tango is. Voor de communist Pugliese is de tango de muziek van de ‘masa popular’, van het volk.
Schrijnend
Een volk, aldus Leo en Monica, dat gebukt gaat onder armoede en inflatie in een land, waar het verval overheerst. ‘De armoede is waanzinnig, de economische situatie is echt schrijnend’, vertelt Leo, die het meemaakte dat een een jongetje in de bus wasknijpers aan de man probeerde te brengen. Hij gooide bij alle passagiers een setje op de schoot en hield een enthousiast verkooppraatje. Monica: ‘Een veredelde vorm van bedelen, maar er werd absoluut niet agressief op gereageerd. Integendeel.’
Van de beleefdheid van de Argentijnen raakten ze sowieso erg onder de indruk. Leo: ’Als ik op een plattegrond stond te kijken, kwam er binnen een paar tellen wel iemand naar me toe, die vroeg: kan ik je helpen, waar moet je heen?’
Monica: ‘Geduld. Beleefdheid. Het hoort zo bij het karakter van deze mensen.’
Leo weer: ‘We zijn door veel mensen uitgenodigd om te komen eten. Ik zou er best willen wonen, maar dat is niet erg realistisch…’
Monica: ‘Het is vreselijk duur, ook voor die mensen daar. Je begrijpt niet, hoe het zulke aardige mensen zijn, zo vrolijk. Ik vroeg aan de jongen, bij wie we logeerden: Hoe doe je dat? Hij zei: “Argentijnen hebben een ongelooflijk aanpassingsvermogen, we leven van dag tot dag. ‘s Avonds gaan we naar de tangosalon of de film, en de volgende dag zien we wel weer.’’’
Tien concerten gaf Sexteto Canyengue in Buenos Aires. Omdat de vrouw van Pugliese de toernee had georganiseerd, stonden ‘alle deuren voor ons open’, vertelt Leo: ‘We hebben in alle grote theaters gespeeld.’ De ‘Grupo Holandes de Tango’ drong ook door tot het hart van de Argentijnen. Na afloop wachtten ze bij de artiesteningang de muzikanten op, wilden hun handtekening hebben en vroegen het hemd van hun lijf. Monica: ‘Ze waren een en al bewondering voor het feit, dat ze de noten hadden uitgeschreven bij het afluisteren van platen.’ Daarop doelde ook Pugliese, toen hij het sextet in zijn eigen tangocentrum aankondigde met de woorden: ‘’t Zijn geen jongens, die zomaar een beetje improviseren. Ze hebben echt hard gestudeerd op die muziek.’ Leo, een beetje jaloers: ‘Ik wilde, dat ik dat kon – dat ik zo kon improviseren als zij.’
Rebellie
De staatsgreep van 3 december gooide gelukkig geen roet in het eten. Rebellen bezetten het militaire hoofdkwartier in het centrum van Buenos Aires, vlakbij het presidentiële paleis. Dezelfde avond nog werd de rebellie neergeslagen, die aan zestien mensen het leven kostte. ‘Een uit de hand gelopen arbeidsconflict’ vanwege de slechte salariëring van de onderofficieren, noemde een commentaar de vierde militaire opstand sinds het eind van de militaire dictatuur. Leo en Monica merkten er niet bijzonder veel van. ‘Vrij snel was duidelijk, dat ze geen schijn van kans hadden. Het leven ging gewoon door. Maar er stonden wel drommen mensen voor de televisiewinkels te kijken hoe het verliep en iedereen, met wie we spraken, zakte de moed in de schoenen.’
De balans opmakend van hun reis naar de wortels van de tango, zegt Leo: ‘Wat ik nu ga begrijpen, is hoe de tango bij Buenos Aires hoort. Die muziek verwoordt heel veel hoe die stad is.’ Monica: ‘Dus is het heel vreemd, dat een buitenlandse groep deze muziek speelt.’ En verder? Leo: ‘Wat vooral zo inspirerend was, is dat we veel clubs hebben bezocht en concerten hebben gehoord. Veel Argentijnse muzikanten zijn ook naar onze optredens komen kijken. Al die gasten wisten, dat we er waren. Waanzinnig gewoon.’